(Leestijd 5 min.)

Zelfvertrouwen is als een bril waardoor je naar de werkelijkheid kijkt. Als je de realiteit met de bril van veel zelfvertrouwen bekijkt, kijk je door een heldere ongekleurde lens en zie je bruikbare emoties, het zijn geen goede of slechte emoties, ze zijn niet vervormd. Hierdoor kun je helder kijken naar de feiten en er passend op reageren.

Als je de realiteit met de bril van weinig zelfvertrouwen of onecht zelfvertrouwen bekijkt, is het alsof je door een beschadigde of beslagen lens kijkt en dan zie je vervormde en verwarde emoties. Hierdoor kun je niet goed kijken naar de feiten en onderneem je de verkeerde acties.
Beslissingen die dan genomen worden, zijn bijna nooit passend en productief.
Zelfvertrouwen is belangrijk om verkeerde interpretaties van de werkelijkheid te voorkomen en om de juiste passende acties te ondernemen (Spevak & Karinch, 2006).
 

Het zelfbewustzijn en het zelfvertrouwen ontwikkelen zich gaandeweg door de interactie met de omgeving. Een houding van onderpresteren komt voor op alle intelligentieniveaus. Onderwijs richt zich op de cognitieve ontwikkeling van kinderen. Dat is maar 10% van de ontwikkeling van kinderen, waar bijvoorbeeld ook de Cito-toets zich op richt. Het is juist van belang om kinderen te leren spelen en daarbij verwondering te laten ervaren. Ze moeten leren om relaties aan te gaan, aldus Paul de Blot, want dat is voor 30% van belang voor de ontwikkeling van kinderen. De overige 60% staat volgens hem voor de zijnskracht, de zelfverwerkelijking (Goris, 2015).
Bij zijnskracht gaat het om wie je bent, wie je kan zijn in jouw omgeving. Bij zelfverwerkelijking ligt de aandacht bij het realiseren van jouw houding in de wereld waarin je acteert. Wanneer inspanning bij het volbrengen van een taak achterwege blijft, kan dit uiteindelijk een negatief zelfbeeld opleveren. Zelfvertrouwen ontwikkelt zich door het worstelen met een taak en door de ontdekking dat wat onmogelijk leek, toch overwonnen kan worden (Rimm, 2008). Bij een Onderpresteerder kan het zelfvertrouwen laag zijn, waardoor hij zich niet geaccepteerd voelt.

Tijdens de tekenles geeft de leerkracht een creatieve opdracht: teken een vervoermiddel uit 2040. Yalen heeft tijdens het luisteren al speciale effecten bedacht en in gedachten ook al helemaal uitgewerkt. De gemaakte locomotief is van lichtmateriaal en kan zowel op rails als over het water rijden. Die rijdt wel op speciale brandstof.

Yalen heeft prachtige ideeën, maar na een kwartier zijn er twee tekeningen verfrommeld. Iedereen is druk bezig en de frustratie neemt toe. De leerkracht ziet dat het Yalen nog niet lukt en helpt een handje door Yalen’s ideeën op papier te schetsen. Yalen waardeert die hulp wel, maar wat de leerkracht schetst haalt het niet bij het gedachtebeeld. Dit voelt echt als een drama, waardoor de blokkade nog verder toeneemt.

Bij het bedenken van iets nieuws is er een fase van uitproberen en opnieuw beginnen. Het is de kunst als leerkracht, docent en ook als ouder, om kinderen dit proces te gunnen. Ze leren immers ook van die frustratie. Samen met de kinderen kunnen er mogelijke oplossingen verkend worden. Maar bied hen daarbij uitzicht en doorzicht om tot een passende oplossing te komen.
Onderpresteerders kunnen de lat voor zichzelf zo hoog leggen, dat het resultaat altijd onder de door hen gestelde maat ligt. Zo falen ze bij vrijwel elke poging om iets te bereiken. Dat werkt erg demotiverend.  Wanneer volwassenen dan ook nog eens alleen het eindproduct van de inspanning prijzen en niet de inspanning zelf, wordt het nog erger. Kinderen meten zich daardoor alleen af aan het resultaat. Het gevolg is dat ze zich steeds minder gaan inspannen om een goed resultaat te bereiken.
Meer weten? Lees verder in het boek:
Ik kan het zelf Inzoomen op onderpresteren van Annet Atsma en Anja de Groot, uitg. Garant . Illustratie: Liesbeth van Schaik